پوسیدگی دندان، شایع ترین بیماری قرن

دهان، دندان، فک و صورت / دارو، درمان، تغذیه، مواد / بیماری، ناهنجاری، بهداشت /

پوسیدگی دندان، شایع ترین بیماری قرن

گفتگو با دكتر سيد حسين موسوي ميبدي
نويسنده: مجيد ستايش
منبع: رسالت- 18 مرداد 88

در ايجاد و شيوع بيماري هاي لثه و پوسيدگي دندان ها عوامل متعددي دخالت دارند كه به طول كلي به دو دسته عوامل ارثي و عوامل محيطي (اكتسابي) طبقه بندي مي شوند. عوامل ارثي به صورت مستقيم ممكن است در تغيير كيفيت و به صورت غير مستقيم زمينه را مستعد سازد كه بيماري هاي لثه و پوسيدگي دندان افزايش يابد. عوامل محيطي و اكتسابي نظير استرس، تغيير رژيم غذايي سخت و نرم، استفاده از مواد غذايي غيرطبيعي، درمان هاي ناقص دندانپزشكي، عدم رعايت بهداشت دهان و دندان، افزايش ميانگين طول عمر انسان، بالارفتن سن حاملگي در زنان، افزايش بيماري هاي تمدن مثل ديابت نيز مي تواند در ميزان شيوع بيماري هاي لثه و پوسيدگي نقش داشته باشد.

علل افزايش پوسيدگي دندان ها چيست؟
    طبق آمارهاي موجود ميزان شيوع پوسيدگي دندان ها به علت عدم رعايت بهداشت دهان و دندان عوامل ارثي مستقيم نظير: كيفيت اجزاي تشكيل دهنده دندان و به صورت غيرمستقيم نظير بزرگ بودن دندان ها و كوچك بودن فك و قوس دنداني كه منجر به درهمي دندان ها و سخت تر شدن رعايت بهداشت دهان و دندان مي گردد، ناهماهنگي بين اندازه دندان و فك در جوامع پيشرفته به علت آنكه نژادهاي مختلف با هم ازدواج مي كنند شايع تر است. عامل ديگر، افزايش استرس در جامعه صنعتي و مدرن مي باشد. استرس باعث مي شود خشكي دهان و خواص اسيدي بزاق را افزايش دهد و با بالارفتن خواص اسيدي محيط دهان، پوسيدگي دندان نيز سريع تر انجام شود. مورد ديگر افزايش پوسيدگي دندان ها تغيير رژيم غذايي از رژيم سخت به رژيم نرم در جامعه مدرن و صنعتي مي باشد. به دليل رژيم غذايي سخت در گذشته در ميان انسان ها ساييدگي دندان شايع تر بود ولي امروزه با تبديل رژيم غذايي سخت به نرم باعث باقي ماندن مواد غذايي در خطرات ايجاد شده روي دندان ها و عدم رعايت بهداشت سبب رشد ميكروب ها و تبديل و تخريب مواد غذايي محيط دهان باعث افزايش غلظت اسيد بزاق و سبب انحلال مواد معدني دندان و گسترش پوسيدگي دندان مي گردد. استفاده از مواد غذايي غيرطبيعي نظير نوشابه هاي گازدار و هر گونه مواد اسيدي با افزايش غلظت اسيد در دهان سبب افزايش پوسيدگي دندان مي گردد. درمان هاي ناقص دندانپزشكي مثلادنداني كه به عصب كشي احتياج دارد معمولاطي چند مرحله درمان انجام مي گيرد، در اكثر موارد درد دندان در مرحله اول از بين مي رود و بيمار به دلايل مختلف بقيه مراحل درمان را انجام نمي دهد. بر حسب نوع دندان، ميزان پوسيدگي، ممكن است پانسمان يا با پر كردن موقت از روي دندان برداشته شود، كانال عصب با محيط خارج كه همان دهان بيمار است ارتباط پيدا كرده و عفونت به نوك ريشه منتقل مي گردد. در حالت طبيعي در صورتي كه جفت گيري دندان ها صحيح باشد به صورت خود به خود دندان ها تميز مي شوند اما در مواردي كه پوسيدگي يك دندان به عصب برسد معمولافرد براي راحتي از آن سمت كه دندان پوسيده دارد غذا نمي خورد. غذا خوردن در يك سمت باعث مي شود از نعمت خدادادي تيز نمودن در سمت ديگر استفاده نشود و عدم استفاده باعث تشكيل جرم در اطراف دندان ها مي گردد كه در معاينه افراد توسط دندانپزشك مشخص مي شود. عدم رعايت بهداشت دهان و دندان مهمترين عامل محيطي در شيوع پوسيدگي دندان ها مي باشد و ما مي توانيم با رعايت بهداشت دهان و دندان و پيشگيري از پوسيدگي بر ساير مشكلات ديگر كه در پوسيدگي دندان نقش دارند غالب شويم.

آيا رابطه اي بين سن شيوع پوسيدگي دندان ها و بيماري هاي لثه و انساج نگه دارنده دندان وجود دارد؟
    معمولاافرادي كه چند دندان پوسيده دارند به علت عدم رعايت بهداشت لثه و انساج نگهدارنده دندان ها نيز همواره با مشكل روبرو مي باشند، ولي به طور كلي تا سن بيست و پنج سالگي شيوع پوسيدگي دندان ها رايج تر است. از سن بيست و پنج سالگي به بعد شروع بيماري هاي لثه افزايش مي يابد.

آيا پوسيدگي دندان ها واگيردار است؟
    پوسيدگي دندان يك بيماري واگيردار غير قابل انتقال است يعني اگر فردي يكي از دندان هاي شيري يا دائمي او پوسيده شود پوسيدگي دندان فوق به دندان هاي شيري يا دائمي فرد منتقل خواهد شد. از طرفي بيماري پوسيدگي دندان، غير قابل انتقال است يعني اگر فردي دندان پوسيده داشته باشد، پوسيدگي دندان او به دندان هاي اقوام، دوستان و همكاران او منتقل نمي شود و اين مسئله رعايت بهداشت دهان و دندان انفرادي را جهت عدم سرايت پوسيدگي دندان به دندان هاي مجاور ضروري و لازم مي نمايد. بنابراين بالارفتن اطلاعات دندانپزشكي افراد مي تواند سبب افزايش طول عمر دندان ها و همچنين نياز به درمان هاي دندانپزشكي مخصوصا درمان هاي پيچيده و چند مرحله اي را كاهش دهد.

با توجه به اينكه شما فرموديد پوسيدگي دندان، يك بيماري واگيردار غير قابل انتقال است از چه زماني مي بايست پيشگيري كرد؟
    از سن شش ماهگي كه دندان هاي شيري در دهان ظاهر مي شوند بهداشت دهان و دندان آغاز مي گردد. مادر هر شب با پنبه آغشته به آب نمك يا سرم فيزيولوژي، دندان هاي شيري كودك خود را تميز كند و همچنين بعد از بيرون آمدن چند دندان، مادر با خمير دندان مخصوص كودكان كه در داخل الياف مسواك فرو نموده، دندان هاي كودك خود را شستشو دهد تا از رنگ گرفتن دندان ها جلوگيري شود. تا سن شش سالگي معمولامسواك زدن همراه با كمك والدين مي بايد انجام شود. چرا كه اهميت كنترل پوسيدگي در دندان هاي شيري كودك و به دنبال آن كنترل پوسيدگي در دندان هاي دائمي بر هيچ كس پوشيده نيست. بنابراين استفاده از روش هاي كنترل و پيشگيري از مهد كودك به صورت مستقيم توسط كودك و قبل از آن به صورت غيرمستقيم توسط والدين نقش مهمي در كاهش پوسيدگي دندان هاي شيري و دائمي و عوارض بعد از آن دارد.

نقش مسئولين و متوليان حرفه دندانپزشكي در كاهش روند پوسيدگي دندان و بيماري هاي لثه چيست؟
    بيماري پوسيدگي دندان، شايع ترين بيماري مزمن قرن مي باشد. متاسفانه سيستم آموزشي در دانشكده هاي دندانپزشكي و سيستم مطب داري در ايران حول محور درمان مي باشد. بنابراين مي بايست تحول اساسي در سيستم آموزشي دندانپزشكي صورت گيرد تا از درمان محوري به كنترل محوري برسيم يعني بايد به وفور بهداشتكار دهان و دندان براي مدارس ابتدايي، راهنمايي و دبيرستان تربيت نمود. در هر مدرسه چند بهداشتكار دهان و دندان استخدام شود و هر دو هفته يك بار كودكان را معاينه و وضعيت بهداشت دهان و دندان آنها را بررسي نموده و نكات ضروري براي رعايت بهداشت دهان و دندان را گوشزد نمايند تا جايي كه حتي وسايل لازم به صورت رايگان براي كودكان ارائه گردد. همچنين مي بايست بيمه همگاني براي تمام افراد جامعه مخصوصا بيمه دندانپزشكي براي كودكان صورت گيرد تا بتوان فرهنگ پيشگيري و كنترل را در جامعه رواج داد و از كشورهايي كه در آن راه موفق بوده و توانسته اند پوسيدگي دندان ها را مهار نمايند الگو گرفت. چون پوسيدگي دندان يك بيماري عمومي غير قابل انتقال مي باشد بنابراين شروع پيشگيري و كنترل مي بايست توسط والدين در سنين پايين براي كودكان انجام گيرد و در سنين بالاتر كه كودك توان انجام مراحل كنترل و پيشگيري را دارد اين عمل بر عهده خود كودكان خواهد بود. حال اگر سيستم درمان محوري را ادامه دهيم و تعداد دندانپزشكان ايران را كه در حال حاضر بيش از بيست هزار نفر است حتي به صد هزار نفر هم برسانيم قادر نخواهيم بود دندان هاي پوسيده افراد را ترميم كنيم اما با كنترل محوري مي توان ارزانتر و در كوتاهترين زمان بر مشكل گسترش پوسيدگي دندان ها غالب شد.

با توجه به اينكه اولين دندان رويش يافته دائمي در كودكان در حدود شش سالگي است نقش والدين در كنترل و پيشگيري از پوسيدگي آن چيست؟
    يكي از عواملي كه در گسترش پوسيدگي دندان هاي كودكان موثر است باورهاي غلط والدين نسبت به دندان هاي شيري و غفلت آنها از رويش دندان هاي دائمي است مخصوصا مورد اول دائمي كه در سن شش سالگي حاصل مي شود. با افزايش اطلاعات دندانپزشكي والدين در مورد دندان هاي شيري و دائمي از نظر تعداد، نحوه تشكيل، زمان تشكيل، زمان ظاهر شدن در دهان، اثرات و اهميت دندان هاي شيري بر روي دندان هاي دائمي از نظر پوسيدگي و جفت گيري دندان هاي دائمي كمك زيادي در حفظ سلامت دندان ها مي تواند داشته باشد. بسياري از كودكاني كه به مطب مراجعه مي كنند چندين دندان شيري پوسيده در دهان آنها موجود است كه والدين نسبت به درمان آنها اقدام نمي كنند و گمان آنها اين است كه دندان هاي شيري دندان هاي موقت مي باشند و مي پندارند براي دندان هايي كه بعدا مي افتد هزينه ترميم، عصب كشي و روكش بيهوده است. ولي اگر براي والدين اهميت دندان هاي شيري و عوارض زود از دست دادن دندان هاي شيري توضيح داده شود و بدانند كه هفتاد درصد ناهنجاري هاي اكتسابي كه نياز به درمان ارتودنسي دارد ناشي از زود از دست دادن دندان هاي شيري است مسلما در حفظ و نگهداري دندان هاي شيري تلاش بيشتري مي كنند. يكي از عوارض زود از دست دادن دندان هاي شيري از دست رفتن فضاي لازم جهت رويش دندان هاي دائمي زيرين و نهفته شدن دندان دائمي است. اطلاع والدين از عوارض عدم رعايت بهداشت و عدم ترميم دندان ها عامل بسيار مهمي در تشويق به استفاده از روش هاي پيشگيري و ترميم دندان هاي شيري و دائمي پوسيده مي باشد. اين امر مي تواند كمك زيادي در سلامت عمومي جامعه داشته باشد. دندان هاي شيري پوسيده سبب سرايت پوسيدگي به دندان هاي شيري و دائمي داخل دهان خواهند شد. از طرفي اگر عفونت دندان شيري به ناحيه ريشه و استخوان بين ريشه دندان هاي شيري برسد سبب پوسيدگي دندان هاي دائمي زيرينش خواهد شد.

در حال حاضر رايج ترين فرضيه در مورد روند پوسيدگي دندان ها و علل افزايش پوسيدگي دندان ها چيست؟
    شناخت و آمادگي كودكان و بزرگسالان از نحوه تخريب و سير پوسيدگي كمك زيادي در رعايت بهداشت و كنترل پوسيدگي دندان مي كند. در مورد شروع پوسيدگي و نحوه پيشرفت آن در دندان ها نظرات متفاوتي مطرح بوده كه مقبول ترين آنها تخريب دندان بر اثر اسيد حاصل از تجزيه مواد غذايي موجود در روي دندان ها توسط باكتري ها است. اگر اسيد توليد شده ظرف چند ساعت بر روي ميناي دندان باقي بماند سبب حل شدن مواد معدني مينا و ايجاد حفره در مينا مي شود چرا كه 96 درصد مينا از مواد معدني و چهار درصد آن از مواد آلي تشكيل شده است و با رعايت بهداشت و حذف مواد غذايي روي دندان مي توان از پيشرفت يا شروع پوسيدگي جلوگيري نمود.
    از طرفي مي بايد عواملي را كه سبب اسيدي شدن محيط دهان مي گردد شناسايي و آنها را حذف نمود. مثلاافرادي كه از مواد اسيدي مثل ليمو، سركه و ترشيجات زياد استفاده مي كنند مي بايست مقدار و تعداد دفعات مصرف مواد اسيدي را كم كنند و پس از مصرف با آب معمولي دهان و دندان ها را شستشو دهند و چند ساعت مسواك نزنند. بنابراين چهار عامل؛ دندان، مواد غذايي، باكتري و زمان كه مواد غذايي در دهان توسط باكتري ها به اسيد تبديل مي شوند و سبب تخريب دندان ها مي گردند مهم است ولي از طريق رعايت بهداشت و كاهش زمان مجاورت مواد غذايي با دندان ها و تخريب آنها توسط باكتري ها، مانع از ادامه تخريب دندان ها خواهيم شد. بنابراين عدم استفاده از تنقلات در بين غذاهاي اصلي، كمتر مصرف نمودن مواد اسيدي و كاهش تعداد دفعات مصرف در جلوگيري از پوسيدگي دندان ها مفيد مي باشد.

تاج دندان از چه قسمت هايي تشكيل شده و آگاهي از ساختمان تاج دندان چه نقشي در كاهش پوسيدگي دندان دارد؟
    تاج دندان به آن قسمت از دندان گفته مي شود كه در دهان مشخص مي باشد و از سه قسمت تشكيل شده است؛ مينا- عاج و نسج نرم (عروق و اعصاب دندان.) با شناخت خصوصيات هر قسمت از تاج دندان و شناخت عوامل موثر در سلامت دندان ها مي بايست با رعايت بهداشت دهان و دندان و ترميم دندان هاي پوسيده در مراحل اوليه از ايجاد بسياري از مشكلات دندانپزشكي جلوگيري نمود. مينا سخت ترين ماده بدن و دندان مي باشد و درجه سختي آن در حد الماس است. ضخامت مينا در نواحي مختلف دندان متفاوت است كه ضخيم ترين آن (قسمت مينا) در سطوح جونده حدود يك ميلي متر مي باشد واز طرفي تراكم و پيچيدگي منشورهاي مينايي در نواحي تحت فشار بيشتر بوده و مينا در ناحيه نزديك لثه كمترين ضخامت و تراكم را دارد. بنابراين طريقه مسواك زدن و رعايت بهداشت در نواحي مختلف دندان با هم فرق دارد. به عبارتي چون در ناحيه لثه مينا كمترين ضخامت را دارد كمترين مقاومت نسبت به سايش را نيز دارد. يعني مسواك در نواحي نزديك لثه نبايد عمود بر دندان باشد بلكه بهتر است براي كاهش تخريب در آن ناحيه زاويه بين الياف مسواك با دندان زاويه 45 درجه باشد تا بتوان با حركت رفت و برگشت و ارتعاش، مواد غذايي موجود در شيارهاي بين دندان و لثه و سطح دندان را تميز نمود.

لطفا روند پوسيدگي در ميناي دندان را توضيح دهيد؛
    ميناي دندان سخت ترين ماده بدن و دندان بوده و به عنوان يك سد دفاعي در مقابل تخريب دندان محسوب مي گردد. وجود مواد غذايي بر روي شيار سطوح جونده دندان توسط باكتري ها تجزيه شده واسيدي توليد مي گردد كه اين اسيد سبب حل شدن مواد معدني مينا و ايجاد حفره در ميناي دندان مي شود. اگر مواد اسيدي نظير ليمو ترش، نوشابه هاي گازدار، لواشك و ترشيجات به مقدار زياد استفاده شود و براي مدتي در داخل دهان باقي بماند همان اثر تخريبي حاصل از تجزيه مواد غذايي توسط ميكروب ها را دارد. زماني كه پوسيدگي در يك ناحيه از ميناي دندان گسترش مي يابد مينا كه ضخامت آن در ناحيه شيارها حدود يك ميلي متر است از بين مي رود. در معاينه، دندانپزشك توسط سوند (وسيله مخصوص تشخيص پوسيدگي) با فرو رفتن سوند در داخل شيارها به پوسيدگي ميناي دندان پي مي برد. مسير پيشرفت پوسيدگي در مينا به علت سختي ميناي دندان خيلي كندتر از ناحيه عاج دندان مي باشد. در صورتي كه دندان پوسيده معالجه نشود پوسيدگي و عفونت به عاج و در ادامه به نسج نرم دندان گسترش مي يابد. به عبارتي سير پوسيدگي از مينا به عاج به صورت مثلثي مي باشد كه راس آن به سمت مينا و قاعده آن به طرف عاج مي باشد. بنابراين انتشار پوسيدگي و گسترش آن در عاج دندان مخصوصا در نوجوانان سريع تر و وسيع تر نسبت به ميناي دندان صورت مي گيرد.

نحوه تشخيص پوسيدگي در ميناي دندان و درمان آن چيست؟
    دنداني كه دچار پوسيدگي در مينا باشد به سرما و گرما حساس است و بيمار شكايت دارد كه در هنگام خوردن آب سرد يا چاي گرم دندانش درد مي گيرد ولي بلافاصله پس از خوردن آب سرد ياگرم درد برطرف مي شود. به عبارتي پس از حذف عامل گرما يا سرما درد ساكت مي گردد. دندانپزشك با معاينه دندان ها از پوسيدگي دندان در ناحيه مينا مطلع مي شود، درمان اين نوع پوسيدگي كه ساده ترين نوع درمان مي باشد با برداشتن تمام نسج نرم حاصل از تخريب به علت اسيد و عدم رعايت بهداشت و ترميم با مواد دندانپزشكي انجام مي شود.
    نحوه تشخيص وجود پوسيدگي در عاج دندان و درمان آن را توضيح دهيد؛
    پوسيدگي زماني كه از سد دفاعي دندان يعني مينا عبور كرد و به عاج رسيد با ايجاد و ترشح مواد اسيدي در عمق به علت آنكه درجه سختي عاج نسبت به ميناي دندان كمتر است پوسيدگي با سرعت بيشتر درعاج گسترش يافته و با انتشار پوسيدگي در عاج انتهاي اعصاب دندان كه در توبول هاي عاجي وجود دارد تحريك و دندان بر حسب وسعت پوسيدگي به آب سرد و گرم حساس بوده و پس از برطرف شدن وحذف عامل ايجاد سرما يا گرما براي چند دقيقه درد ادامه مي يابد و سپس بهتر مي شود كه در اين مرحله ترميم دندان ها همراه با عايق حرارتي كه به عنوان ماده كف بندي است استفاده مي شود. البته اين امر در راديوگرافي تهيه شده از دندان بيمار به صورت واضح تخريب نسج دندان مشاهده مي شود.

آقاي دكتر نحوه تشخيص رسيدن پوسيدگي و عفونت به عصب دندان چطور؟ آيا در اين مرحله عصب كشي دندان لازم است يا خير؟
    زماني كه پوسيدگي عرض عاج دندان را طي نمود عفونت به قسمت نسج نرم دندان يعني اعصاب و عروق دندان كه در داخل اتاقك مخصوص است مي رسد وعلائم آن دردهاي ناگهاني مي باشد كه در مواقع استراحت و هنگام رفتن به بستر به سراغ فرد مي آيد و در راديوگرافي تهيه شده از دندان مسير تخريب مينا، عاج و انتشار عفونت به عصب دندان كه به علت حذف مواد معدني به رنگ تيره در آمده و مشخص مي گردد و دندان مي بايد عصب كشي شود. عصب كشي امروزه صحيح تر است زيرا باقيمانده اعصاب و عروق از دندان خارج مي شود. درگذشته با قرار دادن ماده روي عصب، عصب دندان از بين مي رفت و در همان جا باقي مي ماند.

علائم گسترش پوسيدگي و عفونت به ناحيه نوك ريشه و همچنين وارد شدن به استخوان اطراف و نحوه درمان آن چطور بايد صورت گيرد؟
    زماني كه پوسيدگي به قسمت عصب دندان رسيد چند روزي دندان همراه با درد شديد مي باشد. شدت درد به حدي است كه فرد باورش نمي شود اين درد ناشي از پوسيدگي دندان باشد. معمولادرد دندان در اثر تماس دندان با آب سرد تسكين مي يابد. خيلي از افراد به علت ندانستن عوارض حاصل از كشيدگي دندان يا به علت هزينه بالاو چند مرحله اي بودن درمان اظهار تمايل مي كنند كه دندان فوق كشيده شود ولي مي بايست بيمار را با عوارض از دست دادن دندان آشنا نمود و به او توضيح داد كه حتي با كشيدن دندان مشكل حل نمي شود چرا كه محل خالي مي بايد با روكش يا كاشت دندان IMPLANT پر شود كه در اين صورت مراحل كار و هزينه درمان چند برابر بيشتر خواهد شد. اگر دندان فوق به حال خود رها شود عفونت از انتهاي ريشه دندان به سمت استخوان نگه دارنده دندان منتقل شده و واكنش دفاعي بدن سبب مي شود در نوك ريشه به منظور جلوگيري از گسترش عفونت، كيست چركي تشكيل شود. در اين مرحله از پوسيدگي دندان به علت از بين رفتن اعصاب و عروق دردي وجود ندارد. در بعضي از موارد استخوان ناحيه نوك ريشه از بين رفته و عفونت با سوراخ كردن استخوان به داخل دهان راه مي يابد. درمان دراين مراحل مشكل تر است. مي توان قسمتي از نوك ريشه را خارج نمود و اگر به درمان فوق جواب نداد كشيدن دندان به عنوان آخرين گزينه انتخاب مي شود. بعضي افراد به دلايل مختلف درمان هاي لازم را براي دندان پوسيده كه عصب دندان درگير شده است انجام نمي دهند و از سمتي كه دندان درگير شده غذا نمي خورند و چون حركت فيزيولوژيك جويدن در آن سمت انجام نمي گيرد دندان هاي آن سمت جرم مي گيرد كه در بعضي موارد ضخامت جرم به بيش از سه ميلي متر مي رسد. اطلاع از روند سير پوسيدگي سبب مي گردد فرد در اولين مرحله پوسيدگي با توجه به علائم ذكر شده به دندانپزشك مراجعه نمايد و با ترميم ساده در مرحله اول از انتشار پوسيدگي در عاج دندان و ساير دندان ها جلوگيري نمايد. اگر جامعه دندانپزشكي، افراد را از ساختمان دندان و عوامل موثر در تخريب آن آگاه سازند مي توان با پيشگيري و كنترل از ايجاد پوسيدگي و سرعت گسترش، كاست و در نهايت بر اين بيماري مزمن غلبه كرد.

Tags: پوسیدگی دندان
تعداد نمایش ها: 22669

بازگشت به فهرست

نام شما*

ایمیل شما

مطلب خود را بنویسید*